Zatrzymanie i kontrola. Kiedy policjant może Cię zatrzymać? Jakie są Twoje prawa? [OPINIA PRAWNA]

Złapani z przypadku

Problemy z prawem użytkowników konopi indyjskich zaczynają się zazwyczaj przypadkowo. Jak wynika z badań spraw o posiadanie przeprowadzonych przez prof. Krzysztofa Krajewskiego w 2007 r. w większości policja ujawniała narkotyki w wyniku rutynowej kontroli. W jaki sposób policja typuje osoby do kontroli? Przede wszystkim kontrolowane są osoby przebywające na zewnątrz w późnych godzinach nocnych. Niewątpliwie hałas i głośne krzyki przyciągają uwagę funkcjonariuszy. Także gromadzenie się w grupkach budzi ich zainteresowanie. Choć ze względu na obawę zarzutu dyskryminacji nikt tego oficjalnie nie potwierdzi, wiadomo, że często typowani do kontroli są przedstawiciele subkultur np. rastafarianie lub hip-hopowcy. Spośród szarego tłumu wyróżnia ich nie tylko strój. W świadomości policjantów te osoby zawsze coś mogą mieć.

Kiedy policjant może Ciebie zatrzymać?

Pierwszy kontakt z policjantem wiąże się zazwyczaj z z zastosowaniem przez niego dwóch instytucji prawa. Pierwszą z nich jest zatrzymanie. Kodeks postępowania karnego mówi, że policjant może zatrzymać osobę, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki, ukrycia lub osoba nie ma dokumentów (art. 244 par. 1 kodeksu postępowania karnego). Ocena, czy te przesłanki zostały spełnione należy do policjanta. Policjanci bardzo swobodnie oceniają, czy zachodzą przesłanki do zatrzymania. W praktyce zawsze zatrzymują osoby u których znaleziono konopie indyjskie. Zatrzymanie posiadacza daje im czas na przeszukanie miejsca zamieszkania. Policjanci mają na to 48 godzin. Czasami jednak policjanci straszą przedłużeniem zatrzymania. Przestraszenie zatrzymanego ma ułatwić uzyskanie przyznania się do winy i informacji skąd pochodziły narkotyki. Posiadaczowi konopi indyjskich na własny użytek raczej nie grozi przedłużenie zatrzymania. Sądy w takich sprawach nie stosują aresztu tymczasowego.

Opór przy zatrzymaniu

Najlepszym sposobem na unikniecie zatrzymania i kontroli osobistej jest omijanie sytuacji, które narażają na takie nieprzyjemności. Oddalenie się szybkim krokiem z miejsca zdarzenia często pozwala na uniknięcie zatrzymania i kontroli. W przypadku zatrzymania należy mieć na uwadze, że cały system prawa i przyjęta praktyka dają policji bardzo uprzywilejowywaną pozycję. Policjanci mogą stosować środki przymusu bezpośredniego włącznie z chwytami obezwładniającymi. Zatrzymanemu w chwili zatrzymania praktycznie nie przysługują żadne uprawnienia. Ma obowiązek poddać się procedurze. Często jest ona nieprzyjemna i wywołuje odczucie przedmiotowego traktowania. Trzeba pamiętać, żeby zachować spokój. Używanie przekleństw pod adresem policjantów może być potraktowane jako ich znieważenie. Z kolei szarpanie się z policjantem może być uznane za naruszenie nietykalności cielesnej. Jeżeli trafi się na służbistę do problemów może dojść dodatkowy zarzut popełnienia przestępstwa.

Kiedy może zaglądnąć do kieszeni?

Drugą instytucja prawa, która może być wobec użytkownika konopi indyjskich zastosowana jest kontrola osobista. Kontrola osobista może być przeprowadzona, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Kontrola osobista polega na obszukaniu odzieży, bagażu lub samochodu. Jej dokładność zależy od tego, jak bardzo w prace są zaangażowani policjanci. Najprostsza kontrola sprowadza się do wyciągnięcia tego, co się ma w kieszeni. Jednak jak policjanci są dociekliwi mogą kazać wejść do radiowozu i tam dokładniej przeszukać zatrzymanego łącznie ze sprawdzeniem tego, co ma w skarpetkach.

Czy można zaskarżyć policjanta?

Zarówno na zatrzymanie jak i kontrolę osobistą przysługuje zażalenie. Zażalenie na zatrzymanie   składa się do sądu w terminie 7 dni od zatrzymania (art. 246 kodeksu postępowania karnego). Zażalenie na kontrolę osobistą składa się do prokuratora właściwego ze względu na miejsce jej dokonania (art. 15 ust. 7 ustawy o policji). W tych środkach zaskarżenia można żądać zbadania, czy zachodziły przesłanki podjęcia interwencji i czy przeprowadzona ją zgodnie z przepisami prawa. Zwłaszcza w odniesieniu do kontroli osobistej należy wskazać, czy policjant się przedstawił i podał przyczynę kontroli osobistej. Przy czym nie chodzi o jakąś ogólną przyczynę, tylko konkretne wskazanie o jaki czyn zabroniony chodzi.

Skuteczność zaskarżenia

Niestety w praktyce prokuratorzy i sędziowie stają zazwyczaj po stronie policji. Zresztą policjanci wiedzą, co mają mówić, żeby nie robić sobie kłopotów. Zawsze mogą powiedzieć, że zatrzymany był podobny do osoby poszukiwanej, względnie w tym miejscu często dochodziło do handlu narkotykami. Zaskarżanie tych czynności pełni jednak ważne funkcje. Pokazuje przede wszystkim, że osoby poddane nim są świadome i aktywnie się bronią. Na dalszych etapach postępowania taka osoba będzie traktowana poważniej. Może to wpłynąć na lepiej sformułowaną ugodę z prokuratorem lub umorzenie postępowania. Ponadto zaskarżenie wiąże się z pewnymi czynnościami, jakie musi wykonać policjant. Składanie zażaleń może mieć taki efekt, że następnym razem policja będzie z większą uwaga pochodzić do wolności i praw człowieka i nie ingerować w nie, jeżeli nie zachodzi konieczność.

OPINIA PRAWNA: ZATRZYMANIE I KONTROLA OSOBISTA. UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI POLICJI.

Policji przysługują uprawnienia do kontroli osobistej, legitymowania i zatrzymywania ludzi na ulicy. Uprawnienia te są ściśle uregulowane w przepisach prawa.

Policja może dokonywać kontroli osobistej w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa jest bardzo zsubiektywizowaną przesłanką. Policjant może powołać się na podobieństwo kontrolowanego do osoby poszukiwanej lub wcześniejsze zgłoszenia, że w miejscu kontroli dochodzi do handlu narkotykami. Polskie prawo daje Policji szerokie podstawy dokonywania kontroli osobistej osób wedle subiektywnych odczuć.

Uwagę policji przykuwają grupki ludzi gromadzących się wieczorami w miejscach publicznych. Policja także kontroluje w przypadku zaistnienia innego zdarzenia, np. awantury. Choć tego raczej żaden policjant nie przyzna uwagę funkcjonariuszy przykuwają często przedstawiciele subkultur w szczególności hip-hopu i rastafarianie.

Policjant przystępując do kontroli osobistej musi podać: stopień, imię i nazwisko w taki sposób, aby kontrolowany (np. na kartce papieru) mógł je zapisać. Policjant ma także obowiązek podać podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności. Przy czym powinna być to konkretnie określona przyczyna. Niewystarczające jest stwierdzenie, że podejrzewa się kontrolowanego o popełnienia jakiegoś przestępstwa lub wykroczenia.

Policjant nieumundurowany (np. kryminalny) ma obowiązek dodatkowo pokazać legitymację służbową.

W przypadku ujawnienia konopi indyjskich dochodzi do zatrzymania kontrolowanego. Zatrzymanie w takim wypadku znajduje swoja podstawę kodeksie postępowania karnego.

Podstawową przesłanką zatrzymania jest uzasadnione przypuszczenie popełnienie przestępstwa. Ujawnienie przy osobie porcji konopi indyjskich realizuje te przesłankę. W Polsce bowiem posiadanie nawet niewielkich ilości konopi indyjskich jest ciągle przestępstwem.

Jednak samo podejrzenie popełnienia przestępstwa nie wystarcza do zatrzymania. Musza być spełnione pozostałe przesłanki, wśród których najważniejszą w sprawach o posiadanie narkotyków jest „obawa zatarcia śladów”. Policja uważa, że w mieszkaniu posiadacza konopi indyjskich mogą znajdować się kolejne porcje konopi indyjskich. Ponadto policja podejmuje działania mające na celu ustalenie, czy posiadacz konopi indyjskich jest tylko użytkownikiem, czy tez handluje narkotykami. O tej drugiej okoliczności świadczyć mogą znajdujące się w domu woreczki strunowe i waga. Zatrzymanie daje policji czas na ustalenie tych okoliczności.

Policja użytkownika posiadającego kilka porcji marihuany może zatrzymać na maksymalnie 48 godzin. Raczej nie wchodzi w rachubę zastosowanie aresztu tymczasowego. Warto mieć świadomość ograniczonego czasu zatrzymania przez policję. Pozwala to uspokoić myśli i nie ulegać presji Policji.

Zatrzymany ma prawo do kontaktu z adwokatem. Z zatrzymania sporządza się protokół. Do protokołu może zostać wpisane oświadczenie zatrzymanego. Zatrzymany może oświadczyć, że nie zachodziły przesłanki kontroli osobistej i zatrzymania, bo np. szedł spokojnie ulicą, nikogo nie zaczepiał i nic nie niszczył. Na koniec zatrzymany otrzymuje odpis protokołu zatrzymania wraz z załącznikami, na których znajdują się przepisy z prawami i obowiązkami zatrzymanego.

Na zatrzymanie przysługuje zażalenie do sądu. Wnosi się je w terminie 7 dni od zatrzymania. W zażaleniu należy udowodnić, że zatrzymanie było bezzasadne, nielegalne lub przebiegło nieprawidłowo. W szczególności można podnieść, że policjanci nie umożliwili kontaktu z adwokatem lub najbliższymi zatrzymanego. Ponadto przesłanką uznania zażalenia przez sąd jest zbyt długo okres zatrzymania. W zażaleniu na zatrzymanie można odnieść się także do kontroli osobistej. Można wskazać, że nie zachodziły żadne przesłanki dokonania kontroli osobistej. Można zażądać przesłuchania policjanta na okoliczność kontroli. Można zażądać wyjaśnienia, dlaczego podejrzewał skarżącego o posiadanie narkotyków i w oparciu o jakie przesłanki powziął swoje podejrzenia.

W praktyce zażalenia często są jednak przez sąd odrzucane. Nie zmienia to faktu, że pewne znaczenie w walce o poszanowanie wolności i praw człowieka wykazują. Przede wszystkim nie pozwalają traktować użytkowników konopi indyjskich jako bierną grupę poddającą się każdej nieprzyjemności. Po drugie angażują środki osobowe i finansowe organów ścigania. Wydatki państwa idące na tego typu czynności w jeszcze większym stopniu podważają sens karania za posiadanie niewielkich ilości narkotyków. W końcu policjant obciążony dodatkową robotą papierkową na następny raz z większą uwagą będzie podchodził do poszanowania wolności osobistej.

Autor: Krzysztof Grabowski – prawnik zajmujący się od 6 lat sprawami narkotykowymi